The Salesman: wankele moraal (Asghar Farhani, 2016) Forushande

Gerwin van der Pol

2017-31. Het Iraanse echtpaar Emad Etesami (Hosseini Shahab) en Rana Etesami (Taraneh Alidoosti) speelt in het toneelstuk Death of a Salesman man en vrouw. In hun gewone leven wonen ze in een flat die dreigt in te storten, waardoor ze genoodzaakt zijn een ander appartement te betrekken, geregeld via hun medespeler Babak (Babak Karimi) die ook huisbaas is. Hij vergat er echter bij te zeggen dat de vorige bewoonster problemen gaf. Dan wordt Rana in huis aangevallen en gemolesteerd. Het leven gaat daarna gewoon door, met het acteren in het toneelstuk en met Emads werk waarmee hij de kost verdient: kunstlessen aan jonge leerlingen. Dit alles binnen een klimaat van een modern Iran, met een repressieve regering.

Toch blijft de film maar terugkeren naar die akelige gebeurtenis. Wat is er precies gebeurd, wie heeft het gedaan, welke rol heeft de vorige bewoonster er in, wat is de verantwoordelijkheid van Babak? Maar bovenal wordt de vraag opgeroepen hoe Emad en Rana hier mee omgaan? Kunnen ze de gebeurtenis achter zich laten, kunnen ze weer verder, heeft het wel of geen invloed op hun toekomst samen, is Rana eerlijk tegenover haar man, is Emad eerlijk tegenover zijn vrouw?

Do the right thing?

De achter-de-schermen van de toneelopvoering – dat in totaal de helft van de film beslaat – functioneert als heel subtiel antwoord op de gestelde vragen. Misschien niet letterlijk, de vragen worden niet beantwoord, hoogstens komen er veel details bij. Maar de juiste interpretatie van de toneelscènes brengt de toeschouwer in ieder geval dichter bij een uitleg van wat er nu precies op het spel staat in hun leven. En ook alle scènes waarin Emad (het morele belang van) kunst behandelt met zijn leerlingen dienen als testcase voor Emads eigen handelen in de werkelijkheid. Dat het personage dat moreel het zuiverst denkt uiteindelijk het slechtst moreel handelt, is een vertelpatroon dat al voorkomt in films als Do the right thing en Dogville.

De hele film door leek het vooral te gaan om de parallellen tussen het acteren binnen een toneelgezelschap en het leven in de werkelijkheid. In het laatste deel van de film wordt opeens verrassend duidelijk dat het toneelstuk Death of a Salesman zelf van grote betekenis is.

Zo brengt de film bij voortduring diepere betekenislagen aan in een tamelijk eenvoudig, maar heel beklemmend, verhaal over hoe een akelige gebeurtenis een huwelijk aan het wankelen brengt. Het dreigende instorten van de flat waarin ze wonen als een van de meest tastbare vooruitwijzingen daarvan.