De films van Julio Medem, de Spaanse meester van de suggestie, zijn complexe verhalen die achteraf heel simpel blijken te zijn. Ze zijn te duiden als een palindroom, met als terugkerend thema liefde-vertrek-liefde. Het verhaal is daardoor niet alleen om te draaien, je kunt het ook van verschillende perspectieven zien. Van melkloop tot poolklem: mooi dit idioom!
Bij een aantal filmmakers voelt de toeschouwer een onbedwingbare behoefte en noodzaak om de film te bekijken als onderdeel van een oeuvre. Zo ook bij de Spaanse regisseur Julio Medem. Een manier om die behoefte te verklaren is vanuit de ‘menselijkheid’ van de toeschouwer. De mens is van nature een wezen dat zich in een hem onbekende omgeving bevindt en moet reageren (zijn gedrag moet aanpassen) op invloeden van buitenaf. Hoe meer voorkennis de mens heeft over de omgeving en de bewoners van die omgeving, hoe adequater hij kan reageren. In een dierentuin hoef je niet weg te rennen voor een tijger, in een oerwoud moet je daarentegen wel oppassen. Geconfronteerd met een nieuwe film, als omgeving waarin de toeschouwer zich begeeft, loont het om voorkennis te hebben van, in dit geval, de Medem-wereld.
Deze ‘ecologische’ benadering van de toe schouwer is voor elke film relevant, maar bij Medem wei heel toepasselijk gezien zijn grote liefde voor de natuur. Vier van de vijf titels bevatten land(schappen) of dieren VACAS (KOEIEN, 1991), LA ARDILLA ROJA (DE RODE EEKHOORN, 1993), TIERRA (AARDE, 1996), LOS AMANTES DEL CIRCULO POLAR (DE GELIEFDEN VAN DE POOLCIRKEL, 1998).
Water, land en Iucht zijn de constanten in zijn werk. Weinig regisseurs kunnen water zo intens in beeld brengen als Medem . Op het land staan eenzame huizen (Ianger dan de mensen die het huis bewonen) en Ieven de dieren. En als laatste zijn er de mensen , die geboren worden, verliefd worden en sterven. meestal in een episch verhaal dat wei een paar generaties omvat. Dat is onvervalste Romantiek, ofwel verfilmde streekroman. Zo omschreven is het geen wonder dat Medems films zo populair zijn, hij beschrijft de mens in zijn meest a-culturele, universele gedaante. Lastiger is het om te beredeneren wat zijn films desondanks zo bijzonder maakt .
MIJMEREN
Centraal in elk verhaal staan steeds een jongen en een meisje die de ware liefde vinden. Dat klassieke happy end wordt echter opgevoerd als sterven. De geliefden zijn al een tijd gelukkig met elkaar. Daarna verliezen ze contact, zijn beiden bijna-dood (letterlijk, dan wel gevoelsmatig) en hervinden elkaar op het laatste moment. De gebruikelijke zoektocht naar geluk in de liefde is bij Medem rouwverwerking die uitmondt in een gelukkige liefde.
De personages zijn gewone, alledaagse mensen; wat hen bindt is een ietwat naïef geloof in romantiek. Ze worden geen schertsfiguren (Medem zit vaak op de grens van melodramatiek), dankzij de complexiteit van de film wereld waarin ze zich bevinden. Medem laat veel zien van het zinderende landschap, de Iucht, de nacht met de volle maan en vooral het water. De personages mijmeren er vaak over en vele gebeurtenissen worden bepaald door het landschap. De alledaags heid van de personages, hun eigen hande len en beslissingsbevoegdheid lijkt op de een of andere manier ondergeschikt aan het landschap waar ze zich bevinden. LOS AMANTES DEL CIRCULO POLAR: de titel kan ook gelezen worden als: de geliefden zijn geliefden omdat ze zich daar bevinden. De personages zelf worden voortdurend gedefinieerd door de plaats waar ze zich bevinden (ongetwij feld autobiografisch te duiden doordat Medem Baskisch is). Die plek lijkt meer op een territorium, waar maar plaats is voor een persoon en waar de liefde dus geen stand houdt. Maar eenmaal gescheiden, met ieder hun eigen territorium, blijkt hun verbondenheid grater dan ooit en uiteindelijk grensoverschrijdend. VACAS, zijn speelfilm debuut, begint dan ook niet voor niets met soldaten die hun land verdedigen. Een andere manier waarop de personages hun alledaagsheid verliezen, is door hen te vergelijken met dieren in het landschap, waardoor ze een strnbolische betekenis krijgen.
OVERGEVOELIGHEID
Wat al deze gelaagdheid pas echt overtuigend maakt, is de geconstrueerdheid van de filmische middelen. Het camerawerk is erg moeilijk te verklaren. Doordat de personages zo vaak gescheiden van elkaar Ieven, zien we ze vaak langdurig voor zich uit staren, waardoor het lijkt alsof ze ontastbare dingen zien. Die vreemde sfeer wordt nog versterkt door de positie van waaruit de acteurs in beeld gebracht worden. Soms is er sprake van een point of view, soms is het gewoon een totaalshot, maar er wordt ook regelmatig gefilmd vanuit het perspectief van ‘een personage dat er niet is’. Je zou veel shots kunnen kenmerken als geest-shots: vlak boven de personages zwevend genomen, en andere shots weer vanuit extreem kikvorsperspectief. Het water, de lucht, en de aarde lijken meekijkende personages, en hun invloed wordt via het camerawerk voelbaar gemaakt. De melancholische muziek van de vaste componist Alberto Iglesias geeft de film regelmatig een betekenis die het beeld zelf niet altijd heeft. Opvallend is ook het complexe geluid. Dat is dichtbij en dan weer veraf, bevat innerlijke stemmen en geluidsflashbacks. Dit meestal onverklaarbare geluid maakt het moeilijk precies te bepalen wat het beeld te betekenen heeft. Zo bezien is het misschien wei een voordeel dat het verhaal eenvoudig is, daardoor ontstaat er meer ruimte om de films als complex, metaforisch te lezen en de platte werkelijkheid als een zinderende, onwerkelijke wereld te zien, waar het leven meer wordt bepaald door gevoelens. emoties en verlangens dan door het zichtbare.
Die overgevoeligheid voor ontastbare zaken, waar zowel toeschouwers als personages open voor staan, leidt tot een nog grotere complicatie: het is onmogelijk te bevatten hoe de harde werkelijkheid eruitziet. Dat maakt diezelfde prachtige emotionele gevoelswereld ook heel bedreigend, tot een soort zwart gat waarin het hele personage lijkt te verdwijnen. Het is die dreiging die de personages angstvallig ontvluchten, om daarna te rouwen om datgene wat men achtergelaten heeft en er in alle hevigheid naar terug te verlangen. Het hele leven, in de visie van Medem, gaat om het vinden van wat men eigenlijk al had; maar wat men moet leren is dat je iets pas hebt, als 1e het ook daadwerkelijk vastgrijpt. En voor vastgrijpen is veel moed nodig en het betekent vaak ook het overschrijden van culturele regels. Een van die regels is een verwarring tussen familieliefde en echte liefde, daardoor is de liefde bij Medem vaak (bijna of helemaal) incestueus.
OVERROMPELEND
In LUCIA Y EL SEXO komt dit allemaal terug, maar op een beetje doorzichtige manier. Zo is een van de hoofdpersonages Lorenzo een schrijver en zodra in films het hoofdpersonage een schrijver is, wordt het onontkoombaar om die schrijver als alter ego van de filmmaker te zien. Zeker als de opmerkingen over dat schrijven prachtig passen als samenvatting van Mederos werk: ‘Een verhaal stopt niet op het einde, maar begint in het midden’. Dat is waar voor alle Medem films: liefde-vertrek-liefde. Het verklaart de cirkel als terugkerend fenomeen; en vooral het beeld van de volle maan.
Door het zo letterlijk te zeggen, verliezen sommige metaforen hun magische werking en beginnen ze op trucjes te lijken. Hetzelfde geldt voor de expliciete seksscenes die niet de nadruk leggen op de tijdloosheid van de liefde tussen Lucia en Lorenzo, maar op hun lust.
Dit maakt het nog moeilijker te verklaren dat LUCIA Y EL SEXO op talloze momenten wel werkt. Een verklaring is de actrice die Lucia speelt, Paz Vega. Zo charmant en overrompelend zie je actrices niet vaak. Daarbij is ze erg veranderlijk – in elk shot heeft ze een andere uitstraling, waardoor ze de suggestie wekt dat er zich veel in haar hoofd afspeelt.
Medem is een meester in suggestie. De mooiste scenes zijn die met de cruciale momenten in het leven van de personages. Die momenten zelf krijgt de kijker niet te zien, wel de angst van de protagonisten, en het verlangen dat eraan voorafgaat, of de reacties op wat er gebeurt. Soms worden de cruciale momenten zichtbaar in flashbacks, waarvan het waarheidsgehalte overigens moeilijk in te schatten is. Ook krijgen de personages diepte doordat de kijker wel – en de personages zelf niet – weet op welke manier ze door een gemeenschappelijk verleden aan elkaar verbonden zijn. Achteraf blijkt het complexe verhaal eigenlijk tamelijk simpel, maar niets maakt de bovenzinnelijke relatie tussen de personages dan nog ongedaan.
De wereld van Medem is óók overzichtelijk: de aarde is plat, met een gat in het midden; als je van de rand afvalt, kom je weer in het midden uit. Het verhaal is niet alleen om te draaien, je kunt het daardoor vanuit verschillende perspectieven zien. Als je de tijd omdraait, is elke ontmoeting een afscheid. Zwemmen is verdrinken en geboren worden; een relatie kan worden bezien met de vrouw of met de man als hoofdpersonage. In alle verscheidenheid zijn de dingen toch hetzelfde. Ziedaar het palindroom Medem.
LUCIA Y EL SEXO
F/E 2001 regie en scenario Julio Medem camera Kiko de Ia Rica montage Ivan Aledo muziek Alberto Iglesias productie Fernando Bovaua. Enrique Lopez Lavigne distributie k Film duur 128′ met Paz Vega Tristan Ulloa Nahwa Nimn. Darnel Fretre. Elena Anata